Skąd pochodzi słowo „herbata”

Jak zrodziło się to słowo i co ono znaczy?

Pod słowem herbata zwykle rozumiemy zarówno napój – filiżankę herbaty, jak i suchą herbatę – paczkę lub skrzynię herbaty, a pod pojęciem roślina herbaciana — krzew herbaty.

W swojej ojczyźnie, Chinach, herbata ma kilkaset różnych nazw w zależności od rejonu, gdzie rośnie, rodzaju lub gatunku, a mianowicie: szujsen, junan, szaocun, uhm, lunzi, tunczi, bajcza, czenljancza, czicz, tocza, chuacza itd. Jednak najpowszechniej używaną nazwą uogólnioną i najczęściej występującą w złożonych nazwach gatunków jest chá (茶), co oznacza młody listek. W różnych prowincjach Chin różnie wymawia się to słowo, jako czcha i ccha i jak czja i tja. Przy tym świeżo zebrane z krzewów herbacianych zielone liście do chwili poddania ich fabrycznej obróbce nazywają się cza’a-je, a już gotowa sucha herbata i napój z niej cz’a-i.

Etymologia słowa herbata

Wszystkie inne narody świata zapożyczyły nazwę herbaty od Chińczyków. Nietrudno jest zauważyć, że rosyjska nazwa czaj jest najbardziej podobna do nazwy chińskiej, choć przyszła ona do Rosji od Chińczyków poprzez Mongołów, nazywających herbatę caj. Od Rosjan nazwę tę przejęły także narody słowiańskie, takie jak Bułgarzy, Czesi, Serbowie.

Portugalczycy, którzy pierwsi przywieźli herbatę do Europy Zachodniej, nazywają ją czaa, co jest bardzo bliskie wymowie zachodniochińskiej. Narody Indii i Pakistanu również po raz pierwszy dowiedziały się o herbacie od mieszkańców zachodnich Chin i nazywają herbatę czchaj lub dżaj. W Środkowej Azji, gdzie dawniej na herbatę mówiono cha – obecnie powszechnie stosuje się rosyjską nazwę czaj lub czoj. Arabowie mówią na herbatę szuj, Kałmucy – cja.

Odwrotnie, Japończycy, sąsiadujący ze wschodnimi Chinami, słowo czaj wymawiają jak tia. Stąd nazwa herbaty używana przez większość narodów europejskich, włączając w to i zlatynizowaną nazwę botaniczną thea, wymawianą przez Anglików jak ti, a przez Francuzów, Włochów, Hiszpanów, Rumunów, Holendrów, Niemców, Szwedów, Duńczyków, Norwegów jak tee.

Pomiędzy narodami afrykańskimi rozpowszechniły się arabskie, angielskie lub francuskie warianty nazwy herbaty, w zależności od tego, kto ją po raz pierwszy sprowadził do tego czy innego kraju afrykańskiego.

Zupełny wyjątek stanowi polska nazwa herbata. Słowo to nie jest pochodzenia polskiego, lecz nieco zmienionym terminem łacińskim herba, co po polsku znaczy zioło. Herbata przez długi czas była stosowana w Polsce wyłącznie jako środek leczniczy, a nie została rozpowszechniona jako napój, sprzedawano ją tylko w aptekach. Aptekarze więc nadali herbacie taką nazwę uważając, że listki herbaty przyrządza się ze specjalnego rodzaju ziela chińskiego. Zresztą tak samo sądzono w XVII wieku i w Rosji, jak również i w wielu innych krajach.