Jak rośnie krzew herbaciany?
Ludzie już od dawna zwrócili uwagę na niezwykłą wytrzymałość rośliny herbacianej. Krzew ten może rosnąć na ubogich, nawet kamienistych gruntach, na skalach, lekko tylko przyprószonych warstwą ziemi. Herbata znosi różne warunki klimatyczne, zarówno atmosferę „łaźni parowej” i tropikalnego upału, jak i śniegową pokrywę i mróz do – 20°C, a także zimę trwającą 5 miesięcy.
Herbata nie ulega „epidemicznym” schorzeniom, które są tak niebezpieczne dla innych tropikalnych i podzwrotnikowych upraw i które pustoszą całkowicie plantacje kawy, winnice itp. Herbata przy tym nie jest rośliną wydelikaconą i pod tym względem jest całkowitym przeciwieństwem drzew kakaowych, które chorują przy jakichkolwiek wahaniach temperatury lub przy zwykłych ich uszkodzeniach, a ziemię wokoło drzewa należy dosłownie rozcierać rękoma, dopóki nie stanie się ona puszysta. Ponadto krzew herbaciany jest niezwykle długowieczny – może żyć i owocować przez sto i więcej lat.
Co prawda oprócz okresu biologicznego życia należy w przypadku herbaty mówić i o okresie życia gospodarczego. Praktyka wykazała, że po określonym czasie krzew herbaciany obniża ilość, a częściowo i jakość swojej „produkcji”, to znaczy liści. Z tego względu uważa się, że z punktu widzenia ekonomicznego korzystnie jest utrzymywać krzewy herbaciane w dolinach przez okres 40-50 lat, a na stokach górskich 60 – 70 lat. To jest właśnie gospodarczy okres życia herbaty. Tak więc na Cejlonie przepiękne, wysokogórskie plantacje były całkowicie niweczone (wycinane) po 70 – 80 latach istnienia.
W taki sposób długość życia krzewu herbacianego na plantacji przeciętnie równa się długości życia jednego pokolenia ludzi.
Ażeby krzew herbaciany dawał obfite zbiory liści musi mieć zapewniony, oprócz ciepła, jeszcze jeden absolutnie niezbędny, konieczny warunek: wilgoć, wilgoć i jeszcze raz wilgoć. Herbata lubi przy tym wilgoć w dwóch postaciach: po pierwsze – podwyższoną wilgotność powietrza, atmosferę dobrze ogrzanej łaźni, po drugie wilgoć w postaci opadów, w postaci częstego i obfitego polewania. Korzenie powinny być omywane wodą, a nie znajdować się w wodzie. Oto dlaczego herbata z taką „przyjemnością” wspina się na stoki górskie, na strome tarasowate wzgórza, po których woda może szybko spływać, prawie nie zatrzymując się.
Herbatę rozmnaża się wyłącznie dla liści. Zbiera się je tyle razy w ciągu roku, ile razy krzew wegetuje w danym terenie. W krajach tropikalnych – w Indonezji, na Cejlonie i w południowych Indiach (Madras), w których lato trwa cały rok i krzew wegetuje nieprzerwanie — liście herbaciane zbiera się na plantacjach przez okrągły rok. W północno-wschodnich Indiach (Asam) zbiór trwa 8 miesięcy (od kwietnia do listopada) — a jeszcze dalej ku północy – w Chinach zbiera się liście od czterech do dwóch razy w ciągu roku, w okresie od kwietnia do września, w zależności od obszaru, na którym rośnie herbata.
W Gruzji i Azerbejdżanie herbatę zbiera się co 10 – 12 dni od kwietnia do września lub od maja do października (rejon Lenkoranu). Zbiera się przy tym nie wszystkie liście, a jedynie najbardziej delikatne, najmłodsze, miękkie i soczyste listeczki, które się tylko co rozwinęły, a niekiedy jeszcze nierozwinięte – na koniuszkach pędów. Te pierwsze dwa lub trzy listki z częścią łodyżki, na której są osadzone, a także pączek jeszcze nierozwiniętego górnego listka noszą łączną nazwę fleszu.
W niektórych krajach, na przykład na południu Indii, zbiera się flesz składający się z czterech liści. Flesz zrywa się wtedy, gdy tylko się pojawi, nie dopuszczając do tego, ażeby zbytnio wyrósł i zgrubiał. W całości stanowi on tylko niewielki procent w stosunku do wszystkich liści krzewu herbacianego. Na przykład w czwartym roku życia krzewu, gdy dokonuje się z niego pierwszego zbioru, zdejmuje się zwykle około 200 g fleszy. Jednakże liczba fleszy w kilogramie świeżych liści jest różna; w różnych selekcjach herbaty może ich być 1500 i dwukrotnie więcej.
Dawniej w Chinach, przy tradycyjnym sposobie uprawiania herbaty, zbiór z krzewu, któremu nadawano standardowy kształt, nie zmieniał się ilościowo z roku na rok. Obecnie, w wyniku różnorodnych zabiegów agrotechnicznych, stosowanych na plantacjach herbacianych we wszystkich krajach produkujących herbatę, wysokość zbiorów herbaty wzrosła i waha się – w zależności od okręgów, w których jest uprawiana i od uprawianych selekcji – od 2 do 12 tys. kg zielonych liści z hektara.
W Gruzji do czasów rewolucji zbiór herbaty wynosił jedynie 400 kg z hektara w ciągu roku, a obecnie średnio zbiera się 4 tys. kg (w przodujących kołchozach do 10 tys. kg).
W Indiach, w Asamie, średni zbiór herbaty wynosi 5,5 a maksimum 12,5 tys. kg z hektara. Natomiast w innych rejonach Indii, w których produkuje się również herbatę, zbiory są znacznie niższe: w Zachodnim Bengalu wynoszą od 2,5 do 3 tys. kg, a w południowych Indiach (Madras) nie przekraczają 2,7 tys. kg, przy czym w okresie suchych, niepomyślnych lat urodzajność spada niżej, lecz nawet przy najbardziej sprzyjających warunkach i na najlepszych plantacjach nie przekracza 5-6 tys. kg z hektara.
Inaczej jest na Cejlonie, gdzie wahania urodzajności są nieznaczne: od 7 do 7,5 lub w rzadkich przypadkach 7,7.5 tys. kg, co tłumaczy się znaczną jednorodnością warunków glebowych i klimatycznych.
Jeszcze bardziej niż ilość ulega stałym wahaniom w ciągu różnych lat jakość liści herbacianych. Herbata bardzo szybko reaguje na zmiany warunków zewnętrznych i z tego względu standard liści, jako surowca, w znacznym stopniu zależy od pielęgnacji krzewów, a w szczególności od pogody.
Ażeby wygodniej było zbierać flesze, przycina się krzew herbaciany, nie dając mu wyrosnąć powyżej określonych rozmiarów (nie wyżej niż 80 cm) i formuje się go, to znaczy nadaje określony kształt – poziomy lub podobny do stołu (w Indiach, na Cejlonie) oraz półowalny lub krzewiasty. Co roku prowadzi się lekkie, przecinanie krzewów herbacianych, a ponadto co każde 20 – 25 lat wykonuje się tak zwane „ciężkie” podcinanie, mające na celu „odmłodzenie” krzewów.